Mendel’in Bezelye Bahçesi

Mendel, deneyi için bir şey ararken, kendi bahçesinde çoktandır bulunan ve çok yaygın olan bezelye bitkisine yöneldi.

Bezelye bitkisi, birkaç nedenden dolayı Mendel'in deneyleri için mükemmeldi. Birincisi, bezelye bitkilerinin büyümesi kolaydı ve çok sayıda yetiştirilebilirdi.

İkincisi, çiçeklerin şekli hangi bitkilerin çiftleştirildiğini kontrol etmeyi kolaylaştırdı.

Çiçekli bitkilerde, polen adı verilen erkek üreme hücreleri üretilip anterde depolanır. Dişi üreme hücreleri ise yumurtalıkta üretilir ve depolanır. Polen stigmaya gelir, tüp boyunca ilerler ve yumurtalığa düşer. Burada, tohum haline gelmeye başlayan dişi üreme hücreleri ile birleşir.

Mendel, çiçeklerin erkek ve dişi kısımlarını kendi başlarına üreyemeyecekleri şekilde ayırarak üremeyi kontrol altına aldı. Devamında, polenleri bitkiler arasında dağıtmak için küçük bir fırça kullandı.

Son olarak, bezelye bitkileri tanımlanması kolay olan fenotip denilen dışarıdan görünen özelliklere sahipti. Örneğin iç bezelye rengi, yeşil veya sarı olabilir.

İlk bakışta, bezelye bitkilerinin hayvanlarla ve insanlarla çok az ortak noktası var gibi görünebilir. Bununla birlikte hücrenin içine daha yakından bakmak, genler ve kromozomların çalışma biçiminin tüm canlılarda son derece benzer olduğunu gösterecektir. Bezelye rengi gibi özelliklerin ebeveynlerden yavrulara nasıl aktarıldığını belirleyen kurallarla, insan yüzünde çil veya gamze gibi özelliklerin nasıl aktarıldığını belirleyen kurallar aynıdır.

Ebeveynlerin Neslini Devam Ettirmesi

Mendel, çalışmalarına bitki gruplarının yavrularına sadece bir fenotip verdiği anlamına gelen gerçek üreme suşlarıyla başlamıştır. Bu gerçek üreme suşları, birçok kuşak için aynı özelliklere sahip çiftleşme bitkileri tarafından üretilmiştir.

İlk Nesil

Mendel, ilk nesil yavruların hangi fenotipine sahip olacağını görmek için iki farklı gerçek üreme suşu olan yeşil bezelye suşunu ve sarı bezelye suşunu birleştirdi. Mendel, F1 (veya ilk) nesilde oluşan bezelyeye  baktığında, bitkilerin her birinin sarı tohumlara sahip olduğunu gördü.

İkinci Nesil

Daha sonra Mendel ilk nesilde oluşan bitkileri aldı ve birbirleriyle çiftleştirdi. Gelecek neslin hangi renk tohumlarına sahip olmasını beklersiniz? Şaşırtıcı bir şekilde, F2 (veya ikinci) nesil olarak adlandırılan bezelyelerin % 25'i, F1 ana bitkilerinin hepsinin sarı tohumları olmasına rağmen aslında yeşil tohumlara sahipti!

Bu sonuç Mendel'i bir bireyde bir özellik bulunsa da dışarıdan görünmemesinin mümkün olabileceğine inandırdı. Orjinal yeşil ana bitkilerden bir şey sonraki nesli atlıyor ve torunlarına geçiyordu. Mendel bu deneyi birçok farklı özellik ile tekrarladı. İç bezelye rengini, dış bezelye rengini, bezelye şeklini, çiçek pozisyonunu, gövde uzunluğunu, olgunlaşmamış bakla rengini ve bakla şeklini test etti. Her seferinde ise benzer sonuçlar elde etti. 

Bu nasıl mümkün olabilirdi? Bir Punnett Karesi yardımıyla genetik düzeyde neler olduğuna daha yakından bakalım.

---

Additional images via Wikimedia Commons. Pea plant flower via AnRo0002. Purple sweet pea flower taken by Giligone.